برندسازی شخصی، این پدیده‌ی نوظهور و پرهیاهو، امروز بیش از هر زمان دیگر در کانون توجه قرار گرفته است؛ دریچه‌ای تازه به‌سوی هویت و جایگاه فردی در دنیای متغیّر و پرشتاب ما. در ایران اما، این مفهوم فراز و فرودهایی پیچیده و منحصربه‌فرد دارد؛ زیر پوست جامعه‌ای که دستخوش تغییرات عمیق در ساختارهای اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی است. برندسازی شخصی این‌جا، به ابزاری قدرتمند بدل شده است برای کسانی که می‌خواهند نام و نشانی برای خود بسازند، جایگاهی در جامعه بیابند و صدای خود را در میان هیاهوی جهان امروز به گوش برسانند.
امّا، اگر دقیق‌تر بنگریم و از پسِ پرده‌ی ظاهرِ جذّاب و جلوه‌های رنگارنگ این جریان، به بطن واقعیت‌ها نگاه کنیم، خواهیم دید که سهم زنان، آن‌گونه که انتظار می‌رود و باید باشد، آن‌قدرها پررنگ نیست. در میان برندهای شخصیِ موفق و شناخته‌شده در ایران، اکثریت مطلق متعلق به مردان است؛ گویی زنانی که می‌خواهند در این عرصه بدرخشند، هنوز با سدهای ناپیدا اما پرقدرتی روبه‌رو هستند. سدهایی که ریشه در کلیشه‌ها و موانع فرهنگی دارند، در نگاه‌های سنتی جامعه و گاه حتی در ساختارهای نهادی و اقتصادی.
این گزارش، با پشتوانه‌ی داده‌ها و آمارهای مستند، می‌کوشد آن‌چه را که پشت این نابرابری پنهان است، به چالش بکشد و روشن سازد. به‌دنبال یافتن دلایلی است که چگونه و چرا برندسازی شخصی زنان در ایران کمتر از مردان است، چه موانعی بر سر راه آنان قرار دارد و چه فرصت‌هایی هنوز مغفول مانده‌اند. هم‌زمان، در میان تاریکی‌ها، نمونه‌های روشن و موفق زنانی نیز معرفی می‌شوند که دیوارهای این قاعده را شکسته‌اند؛ زنانی که نشان داده‌اند، با وجود همه‌ی دشواری‌ها، می‌توانند در این میدان بدرخشند و نام خود را به‌عنوان برندی معتبر در حافظه‌ی جمعی مردم ثبت کنند.
برندسازی شخصی، بیش از آن‌که فقط مربوط به بازاریابی یا مدیریت تصویر باشد، نوعی بازآفرینی هویت است؛ هویتی که در جامعه‌ای همچون ایران، با همه‌ی پیچیدگی‌ها و تضادهایش، عرصه‌ای دشوار برای زنان فراهم می‌آورد، امّا درعین‌حال، امکان بروز و ظهور نبوغ، خلاقیت و اراده‌ای قوی را نیز می‌دهد. این گزارش تلاش دارد تا دریچه‌ای باز کند به این دنیای پیچیده؛ تا روایت زنانی باشد که با وجود همه‌ی ناملایمات، مسیرشان را یافته‌اند و توانسته‌اند در برابر همه‌ی موانع ایستادگی کنند و به چشم بیایند.
در پایان، شاید بتوان گفت برندسازی شخصی در ایران، به‌ویژه برای زنان، همچون سفر دشواری است؛ سفری که هر قدمش چالش‌زاست، اما اگر اراده و استقامت باشد، می‌تواند به تجربه‌ای بی‌نظیر تبدیل شود؛ تجربه‌ای که هم برای فرد و هم برای جامعه، امیدبخش و سازنده خواهد بود.
۱. وضعیت کلی برندسازی شخصی در ایران
بر اساس آخرین گزارش‌های مرکز تحقیقات بازار ایران (۱۴۰۳)، حدود ۶۵ درصد برندهای شخصی شناخته‌شده و موفق در ایران متعلق به مردان است. این آمار نه‌فقط در حوزه‌ی کسب‌وکار، بلکه در هنر، ورزش، رسانه و علوم نیز تکرار می‌شود. در مقابل، تنها ۳۵ درصد برندهای شخصی موفق متعلق به بانوان است که این نسبت در برخی حوزه‌ها به زیر ۲۰ درصد نیز می‌رسد.
۲. چرا برندسازی شخصی در ایران مردانه است؟
دلایل متعددی برای این مسئله وجود دارد که در ادامه، مهم‌ترین آن‌ها مطرح می‌شود:
الف) موانع اجتماعی و فرهنگی
کلیشه‌های جنسیتی و نگرش‌های سنتی یکی از مهم‌ترین سدها در مسیر برندسازی بانوان است. در بسیاری از خانواده‌ها و جوامع محلّی، فعالیت‌های اجتماعی و حرفه‌ای زنان محدود شده و به فعالیت‌های خانگی و درون‌خانوادگی منحصر می‌شود. بر اساس مطالعه‌ای که توسط پژوهشکده‌ی زنان دانشگاه تهران در سال ۱۴۰۲ انجام شد، بیش از ۵۷ درصد بانوان شرکت‌کننده در تحقیق، از محدودیت‌های اجتماعی و نگرانی‌های فرهنگی به‌عنوان یکی از اصلی‌ترین موانع برندسازی شخصی خود یاد کرده‌اند.
ب) محدودیت‌های قانونی و ساختاری
برخی قوانین و سیاست‌های ناظر بر حقوق بانوان، به‌صورت غیرمستقیم موجب محدودیت در عرصه‌ی برندسازی شده‌اند. محدودیت‌هایی مانند عدم امکان فعالیت آزاد در برخی رشته‌ها یا کسب‌وکارها، کاهش فرصت‌های حضور در رویدادهای مهم و محدودیت دسترسی به منابع مالی از جمله چالش‌های بانوان است.
ج) کمبود آموزش و دسترسی به شبکه‌های حرفه‌ای
مطالعات نشان می‌دهد که بانوان ایرانی در مقایسه با مردان، دسترسی کمتری به آموزش‌های تخصصی برندینگ و بازاریابی دیجیتال دارند. همچنین، شبکه‌های حمایتی و حرفه‌ای که نقش مهمی در رشد برند شخصی ایفا می‌کنند، برای زنان محدودتر است. به‌گفته‌ی یک گزارش از اتاق بازرگانی تهران در سال ۱۴۰۳، تنها ۲۸ درصد زنانِ فعال اقتصادی به شبکه‌های حرفه‌ای دسترسی دارند، در حالی‌که این رقم برای مردان بیش از ۵۵ درصد است.
۳. زنانی که قاعده را شکستند: نمونه‌های موفق
با وجود موانع فوق، زنان زیادی در ایران توانسته‌اند برند شخصی قدرتمندی بسازند و جایگاهی شاخص در حوزه‌های مختلف به‌دست آورند. این موفقیت‌ها نشان‌دهنده‌ی ظرفیت‌های بالقوه‌ی زنان برای تبدیل شدن به نمادهای برندینگ قوی است.
الف) نمونه‌های کسب‌وکار و کارآفرینی
- الهام فخاری، مدیرعامل یک استارتاپ فناوری در حوزه‌ی سلامت دیجیتال که توانسته با حضور فعال در رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی، برند شخصی خود را به‌عنوان یک چهره‌ی پیشرو در فناوری ایران بسازد.
- سمیرا رادفر، بنیان‌گذار یک برند پوشاک زنانه با تمرکز بر فرهنگ ایرانی‌ـ‌اسلامی که با بهره‌گیری از برندینگ محتوایی، موفق شده سهم قابل‌توجهی از بازار را در اختیار گیرد.
ب) نمونه‌های هنری و رسانه‌ای
- ترانه علیدوستی، بازیگر مطرح سینما که با حضور مستمر در جشنواره‌ها، فعالیت‌های اجتماعی و استفاده‌ی حرفه‌ای از شبکه‌های اجتماعی، به برندی تبدیل شده که از مرز هنر فراتر رفته و به الگوی اجتماعی تبدیل شده است.
- نرگس آبیار، کارگردان و نویسنده‌ی موفق که به‌واسطه‌ی آثار ماندگارش و برند هنری‌اش، شهرت و اعتبار جهانی کسب کرده است.
ج) ورزشکاران و فعالان اجتماعی
- زهرا نعمتی، قهرمان پارالمپیک و یکی از شناخته‌شده‌ترین چهره‌های ورزش زنان ایران، که برند شخصی‌اش فراتر از ورزش، در زمینه‌های اجتماعی و حقوق بانوان نیز شناخته شده است.
۴. فرصت‌ها برای توسعه‌ی برندسازی شخصی بانوان در ایران
- افزایش حضور در شبکه‌های اجتماعی: بر اساس آمار وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، بیش از ۷۰ درصد زنان ایرانی به اینترنت دسترسی دارند و در شبکه‌های اجتماعی فعال‌اند؛ فضایی که می‌تواند به محلی برای شکل‌گیری برندهای شخصی قوی تبدیل شود.
- برگزاری کارگاه‌های تخصصی: مؤسسات آموزشی و نهادهای حاکمیتی می‌توانند با برگزاری دوره‌های تخصصی برندینگ و بازاریابی دیجیتال ویژه‌ی بانوان، زمینه‌های رشد آنان را فراهم کنند.
- حمایت از کارآفرینی زنان: تسهیل دسترسی به منابع مالی و ایجاد شبکه‌های حمایتی تخصصی می‌تواند نقش مهمی در ارتقای برند شخصی بانوان داشته باشد.
۵. چالش‌ها و راهکارها
با وجود فرصت‌های متعدد، موانع همچنان وجود دارد. برای عبور از این چالش‌ها، نیازمند برنامه‌ریزی و همکاری میان بخش‌های مختلف جامعه هستیم:
- تغییر نگرش‌های اجتماعی: آموزش و فرهنگ‌سازی در خانواده‌ها، مدارس و رسانه‌ها درباره‌ی نقش و توانمندی‌های بانوان در حوزه‌های مختلف.
- اصلاح قوانین و سیاست‌ها: حذف محدودیت‌های ساختاری و ایجاد فرصت‌های برابر برای حضور زنان در همه‌ی عرصه‌ها.
- توسعه‌ی زیرساخت‌های آموزشی: فراهم آوردن آموزش‌های تخصصی برندینگ، بازاریابی دیجیتال و مهارت‌های ارتباطی ویژه‌ی بانوان.
- ایجاد شبکه‌های حمایتی: تشکیل انجمن‌ها و گروه‌های حرفه‌ای برای حمایت و راهنمایی بانوان در مسیر برندسازی شخصی.
تکمله
برندسازی شخصی در ایران هنوز عرصه‌ای مردانه است، اما ظرفیت‌های بالقوه و دستاوردهای زنان نشان می‌دهد که این قاعده در حال تغییر است. موانع اجتماعی، فرهنگی، قانونی و ساختاری، بزرگ‌ترین چالش‌های پیش‌روی بانوان در این مسیر هستند، اما نمونه‌های موفق روشن می‌کنند که با حمایت‌های مناسب و بهره‌گیری از فرصت‌های جدید، بانوان می‌توانند به‌راحتی به برندهای شخصی قوی تبدیل شوند و نقش‌آفرینی اجتماعی و اقتصادی خود را ارتقا بخشند.
ایجاد بستری برابر برای رشد برند شخصی بانوان، نه‌تنها عدالت جنسیتی را تقویت می‌کند بلکه به توسعه‌ی اقتصادی و فرهنگی کشور نیز کمک شایانی خواهد کرد.
منابع:
- گزارش مرکز تحقیقات بازار ایران، ۱۴۰۳
- پژوهشکده‌ی زنان دانشگاه تهران، ۱۴۰۲
- گزارش اتاق بازرگانی تهران، ۱۴۰۳
- آمار وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات ایران، ۱۴۰۳
- مصاحبه با متخصصان برندینگ و بانوان کارآفرین، ۱۴۰۳
